Odznaczenia wojen bałkańskich 1912/13, czyli preludium Wielkiej Wojny. cz.2 Serbia

Wirus znowu ,,szaleje”, przynajmniej w mediach i zbiera medialne żniwo, a my? A my z wielu powodów j pogody siedzimy częściej w domu. Więcej czytamy, więcej piszemy. Toteż kontynuujemy …

Część pierwsza tego cyklu pogaduszek jest do przeczytania w tym miejscu

http://orderywojenne.pl/?p=244

Dotarliśmy do drugiego ,,gracza” bałkańskiego wojennego kotła lat 1912-13, czyli do Serbii.

Serbia mająca wielkie aspiracje względem Bośni po jej formalnej aneksji przez Austro-Węgry w 1908, swoimi ,,uczuciami” w kwestii sojuszy obdarza Rosję. I to właśnie car Mikołaj II Romanow zaczyna manipulować wydarzeniami na Bałkanach. 

Udział Serbii w konflikcie zaznaczył się najbardziej spektakularnym pobiciem Turków w bitwie pod Kumanovo w październiku 1912 roku. W bitwie tej, bardzo ważnej dla Serbów, zaznaczył się początek końca Imperium Osmańskiego. Ustępująca armia turecka była u progu klęski. 

Bitwa pod Kumanovo na pocztówkach – domena publiczna

Samą klęskę armii tureckiej przypieczętowało oblężenie Adrianopola, który oblegały armie serbska i bułgarska. 

Oblężenie Adrianopola – domena publiczna

Adrianopol w kleszczach armii sojuszniczych Ligii Bałkańskiej – domena publiczna.

Pomimo zawirowań politycznych w Turcji, mających na celu między reorganizację państwa na drodze zamachu stanu urządzonego przez Młodoturków, Turcji nie udało się uzyskanie przewagi w wojnie. Kończący pierwszą wojnę bałkańską traktat w Londynie z maja 1913 roku ,,wypycha” Turcję praktycznie z całego Półwyspu Bałkańskiego. W wyniku tej pierwszej wojny na mapach pojawia się nowy kraj – Albania, a reszta koalicjantów Ligii Bałkańskiej sporo zyskuje i powiększa swoje terytoria kosztem Turcji…

Ledwie zamilkły działa, Bułgarzy niedawni sojusznicy  Serbów niezadowoleni z podziału Macedonii rzucili się Serbom ,,do gardła”. Rozpoczęła się II Wojna Bałkańska, czyli Bułgaria kontra państwa jej ościenne, do niedawna w większości będące sojusznikami Bułgarii.

Druga Wojna Bałkańska – domena publiczna.

Na tej wojnie Bułgarzy wyszli nieszczególnie korzystnie, pozbyli się znacznej części terytorium na rzecz wszystkich państw  w tej wojnie czynnie uczestniczących. Najbardziej jednak jako region ucierpiała sama Macedonia, która po dziś dzień jest rozerwana pomiędzy kraje półwyspu, pomimo tego ze istnieje na mapach jako samodzielne państwo, to części tej historycznej krainy w dalszym ciągu są porozciągane pomiędzy sąsiadów…. I konflikt cały czas wisi na włosku. Zaiste Bałkany to zarzewie niejednej wojny..

Granice historycznej krainy – Macedonia – w czarnej obwódce 
domena publiczna 

Jesteśmy po krótkim mam nadzieję, że nie za bardzo nudnym wprowadzeniu historycznym i czas przejść do konkretów …

Tytułowe zdjęcie to zdjęcie pamiątkowego krzyża 1913. Jego pełna nazwa brzmi, no właśnie…. Spotykamy się z tyloma nazwami, że nie będzie to łatwe, to znaczy nie tak łatwo nazwać go prawidłowo. Tak oto bardzo często spotyka się udziwnioną nazwę ,,krzyż walecznych 1913″ , to zdaje się na naszych krajowych aukcjach opis spotykany. Skojarzenie dla większości pozytywne, mówię o nazwie ,,krzyż walecznych” celowo z małej litery, bo nie ma z naszym Krzyżem Walecznych nic wspólnego. Uważam, że jest to leksykalny zabieg czysto marketingowy. Któż by nie chciał mieć odpowiednika naszego bojowego odznaczenia w wersji serbskiej.. Innym spotykanym określeniem czy nazwą jest ,,Bałkański krzyż mobilizacyjny” – to już bzdura zapożyczona jak się domyślacie z austro-węgierskiego odpowiednika, o którym opowiadaliśmy. Oczywiście nieprawidłowa to nazwa. Niektórzy nazywają go ,,krzyżem za wojnę serbsko-bułgarską”, to najbliższe prawdzie określenie. Takich dziwacznych nazw funkcjonuje sporo. A prawda jest taka, że jest to ,,Krzyż pamiątkowy wojny bałkańskiej 1913″, zaś data 1913 odnosi się do jego ustanowienia a przy okazji daty drugiej wojny bałkańskiej z Bułgarią. Nazw tego krzyża, takich bardziej udziwnionych jest jeszcze kilka. Nazwa nazwą, a któż go otrzymywał? Otóż wszyscy zaangażowani w wojnę 1913, zarówno cywile jak i żołnierze pozostający w służbie w okresie wojen, jeśli się rzecz jasna zasłużyli. Funkcjonujące nazwy związane z oboma wojnami bałkańskimi są jak najbardziej prawidłowe ale nie ścisłe. Otóż pierwsza wojna bałkańska z roku 1912 ma swój oddzielny medal, który zaraz omówimy. A ten krzyż wiąże się ze zwycięską wojną 1913. Jest on w pewnym sensie związany z podobnym krzyżem odnoszącym się również do konfliktu serbsko- bułgarskiego lat 1885-1886, w którym Serbia poniosła klęskę. Przejdźmy najpierw do pierwowzoru czyli odrywając się od wojen bałkańskich XX wieku, przejdźmy do roku 1885, w którym to roku Serbia zaatakowała Bułgarię i po kilkunastu dniach wojnę przegrała. Z wojny wyszła zwycięsko Bułgaria doprowadzając do zjednoczenia Bułgarii i w konsekwencji do powstania Carstwa Bułgarii w 1908 roku. Falerystycznym owocem tego konfliktu jest krzyż niemalże ,,żałobny” i na dodatek rzadko spotykany więc nie taki tani..

Omawiać go nie będziemy bo zrobi nam się groch z kapustą, czyli taki falerystyczny ,,kocioł bałkański”, ale chciałem zwrócić jedynie uwagę, że jest on bardzo podobny do naszego omawianego krzyża 1913.. oczywiście poza żałobnymi kolorami wstążki i samego krzyża również w kolorze czarnym.

no i wreszcie widzimy jak wygląda sam krzyż a jak wstążka 🙂

Wstążka jak już zapewne bardziej uważni czytelnicy zauważyli, ma odwrócenie barw żałobnych kolorów poprzednika. Dlatego, że teraz Serbowie pobili Bułgarów, więc o żałobie nie mówimy. Sama wstążka ma z tyłu haftkę (powinna mieć) i jest noszona w taki sposób jak i w ,,austriacki” trójkąt.

Zdjęcie powyżej pochodzi z Internetu – domeny publicznej

Krzyż został ustanowiony 7 grudnia (25 listopada – w zależności czy posługujemy się kalendarzem juliańskim czy gregoriańskim)  1913 roku przez Piotra I Karadziordziewicza. Przy okazji -polecam bardzo dobry film traktujący o tym władcy ,,Król Petar I”, świetnie ukazana sylwetka prawdziwie konstytucyjnego króla.

Piotr I  Karadziordziewić – domena publiczna

Sam krzyż ma wymiary 41,5 mm i jest w ,,triumfujący” sposób złoty (złocony brąz) a czerwień wstążki też dodaje mu powagi. Iście królewskie barwy ! Często pozłota krzyża jest przytarta. Zapewne od częstego noszenia. A teraz co jest awersem a co rewersem..

O tym gadaliśmy niejednokrotnie awersem jest zazwyczaj cyfra władcy. W tym przypadku (mojego krzyża) wstążka została tak upięta (i raczej nieprzekładana), że awersem jest strona z datą 1913. Do wyboru do koloru, jak kto woli 🙂 Więcej chyba nie da się napisać o tym sympatycznym krzyżu – takiej sztandarowej serbskiej pamiątce z tego okresu. Krzyże były na ogół wykonywane w pracowni braci Huguenin w Szwajcarii.

Sam krzyż już w okresie Wielkiej Wojny  ze względu na to, że Serbia i Bułgaria były w przeciwnych obozach, był chowany przez Serbów, ponieważ posiadaczy tego krzyża i ich rodziny  spotykały podobno z rąk bułgarskich żołnierzy straszne represje. Ile w tym prawdy nie wiem, ale taki wątek historii tego krzyża tu i ówdzie się pojawia.

Ceny krzyża nie są przesadnie wysokie i za około 150-200 złotych można stać się posiadaczem tego krzyża z oryginalną wstążką, za połowę tej ceny bez wstążki. Możliwe, że spotyka się kolekcjonerskie kopie współczesne, ja ich nie widziałem. 

Napomknąłem kilka zdań wyżej o upamiętniającym pierwszą wojnę bałkańską medalu serbskiej proweniencji. Teraz kilka słów wyjaśnienia.

Najpierw sam medal, zwany też ,,Medalem pamiątkowym wojny serbsko-tureckiej”.

Powyższe zdjęcia zaczerpnąłem z Internetu, sam niestety nie jestem jego posiadaczem.

Noszony na wstążce (wstążka rzadko trafia się w oryginale, wykonana z delikatnego, można rzec dziadowskiego materiału, który się rozpada) w serbskich barwach narodowych. 

Awers tego mierzącego 36 mm medalu zawiera wizerunek słońca z datą 1912 oraz armatami tureckimi (zdobycznymi – rzecz jasna). Nad nimi napis ОСВЕЋЕНО КОСОВО, czyli w tłumaczeniu bardzo luźnym, ,,Za oswobodzenie Kosowa”. To ,,oswobodzenie” Kosowa kosztowało życie 25 tysięcy Albańczyków, a samo Kosowo..no cóż sam konflikt trwa do dzisiaj o czym możecie sobie poczytać.

W oddali wizerunek klasztoru w Gračanicy, bardzo sławnego i przepięknego zabytku architektury średniowiecznej o wielkim znaczeniu religijnym dla Serbów. Poniżej wkleję zdjęcie, bo sam klasztor robi wrażenie i chciałbym go odwiedzić kiedyś. 

Klasztor w Gračanicy- domena publiczna 

Rewers medalu jest bardziej ,,skomplikowany”. Nie sam orzeł serbski i wieniec tylko zawarte w wieńcu na listkach nazwy największych bitew tej wojny: КУМАНОВО, СКОПЉЕ, ПРИЛЕП, ЈЕДРЕНЕ, ВЕЛЕС, Н. ПАЗАР, ДЕБАР, ШТИП, ПРИЗРЕН, МРДАРЕ, БИТОЉ, СКАДАР, ОХРИД, СЈЕНИЦА, ДОЈРАН, ЉЕШ, ТЕТОВО, ДРАЧ, ЕЛБАСАН, ПРИШТИНА (Kumanowo Skopje, Prilep Edirne, Weles, Nowy Pazar Debar, Stip, Prizren Merdare , Bitola, Shkodër, Ohrid, Sjenica, Dojran, Lezhë, Tetovo, Durrës, Elbasan, Priština). 

Sam medal podobnie jak omawiany wcześniej krzyż jest złocony. Wykonanie również bracia Huguenin. Zdarzają się ponoć egzemplarze wykonane przez Bertranda. 

Sam medal można nabyć w zbliżonej do krzyża cenie – z tym że wstążka w oryginale jest znacznie rzadziej spotykana. Kopii nie widziałem. 

Medali ,,Za dzielność”; ,,Za zapał”; ,,Krzyż miłosierdzia” ustanowionych w okresie wojen bałkańskich, chociaż nie do końca związanych wyłacznie z tymi wojnami,  nie omawiamy tutaj, więc ich odpuszczę sobie, chociaż są bardzo ciekawe..

Gdybym zaczął je omawiać w tej części pogaduszek, tekst za bardzo by się rozciągnął. Ale do nich kiedyś wrócimy obiecuję, bo temat bałkańskich nagród jest bardzo pasjonujący.

Serbia wkroczyła na drogę wojen w XIX wieku. W wieku XX w latach 1912-13 i była ich aktywnym uczestnikiem. Wydawać by się mogło, że pokój w Bukareszcie zawarty 10 sierpnia 1913 roku zastopuje wszelkie konflikty militarne, tak się jednak nie stało. Trudno nie zauważyć, że jednym z głównych inicjatorów zamieszania na Bałkanach była Serbia, która bardzo ekspansywnie podeszła do kwestii dominacji w tym regionie Europy. Gdy umilkły działa  w 1913 nastała wroga cisza, którą przerwały strzały oddane przez serbskiego zamachowca Gavrilo Principa  w Sarajewie 28 czerwca 1914 roku…

Europa wchodziła z impetem i w takt  huków wystrzałów serbskiego zamachowca w konflikt zwany Wielką Wojną..

cdn.