Legia Honorowa cz.1

Cóż, trochę sie leniłem i nie pisałem. Wybaczcie 😉

Zacznijmy coś ,,po francusku” czyli od najbardziej znanego fracuskiego orderu bo któż nie słyszał o francuskiej Legii Honorowej….

Ale czy ktoś słyszał o firmie pocztowej Colissimo z Francji? Jeśli nie to tytułem wstępu przed przejściem do meritum powiem jak sprawnie działa firma Collisimo, a niech ja piekło pochłonie…

Po takim określeniu, większość domyśla się, że firma zawaliła, a i owszem, zwłaszcza, że jej opieszałość przekłada się na ten tekst, bowiem jeden z orderów Legii Honorowej jest cały czas przez nią przewożony w różne strony, tylko nie może dotrzeć do mnie…

Order zakupiłem na Ebay, rzecz jasna w obrębie Unii Europejskiej a dlaczego kupuje tylko w obrębie UE to pisałem, o tutaj…

http://orderywojenne.pl/zakupy-walorow-kolekcjonerskich-poza-unia-europejska-ku-przestrodze/

Wracamy do mojego zakupu -sprzedający wybrał taką firmę przewozową i do dzisiaj,  międzynarodowa priorytetowa przesyłka cały czas krąży, nie wiadomo gdzie…

Według danych monitoringu była w Polsce już dwa razy i chyba znowu krąży po Europie niczym Napoleon Bonaparte ponad dwa wieki temu. I od niego musimy zacząć historię Orderu Legii Honorowej znaczy się od słynnego Korsykanina ….

Zaczynamy?

W historii Europy Napoleon zaznaczył swoja obecność na wieki. Podobnie w  historii Polski, chociaz w tym przypadku jego intencje nie były do końca czyste i szlachetne, a jego specyficzna gra z Księstwem Warszawskim jest przedmiotem wielu sporów do dzisiaj. By nie przesadzać w historycznej prezentacji tego wybitnego było nie było Korsykanina, przejdźmy do faktów falerystycznych. W 1789 roku obradujące przez kilka dni francuskie Zgromadzenie Narodowe znosi wszystkie ordery królewskie. Trzy wieki francuskiej historii orderowej zostało zmiecionych ustawami tego szacownego zgromadzenia. Zgromadzenie Narodowe czyli ,,głos ludu” było niejako ,,następcą”  Stanów Generalnych, czyli zgromadzenia przedstawicieli szlachty, duchowieństwa i ,,pozostałych” czyli stanu trzeciego. 

Absolutyzm francuski rozwinięty do granic ,,perfidii” przez Ludwika XIV w pierwszej połowie XVII wieku, w zasadzie pogrzebał Stany Generalne. Nic więc dziwnego, że ci ,,pozostali”, czyli własnie stan trzeci wzbogacony o umiarkowaną burżuazję i szlachtę sprzyjającą ideom rewolucyjnym, dochodząc do władzy zmiatał wszystko co kojarzyło im się z poprzednim systemem. Skąd my to znamy? – z autopsji o czym wiecie doskonale 🙂

System nagradzania to nie tylko słowa i pochwały. To też i przeróżne błyskotki na piersi, którymi możemy się pochwalić. Do tego samego wniosku doszli i szanowni przedstawiciele Zgromadzenia Narodowego. Armia bowiem walczyła, a prócz pochwał oczekiwała na medale. Takie medale pamiątkowe pojawiły się już w 1791 roku, ale nie o nich tutaj będziemy rozmawiać, chociaz temat ciekawy i poniekąd egzotyczny dla Polaków. Dla żołnierzy wprowadzono za zasługi również broń honorową. czyli broń nagrodową – wyróżnienie znane do dzisiaj i w naszym kraju.  Za zasługi cywilne – pas honorowy. W zasadzie instytucja ,,broni honorowych” była bardzo rozbudowana i jest to ciekawa historia, bo nam kojarzy się zazwyczaj z bronią białą, a nadawane  były również egzemplarze broni palnej, białej broni takiej jak chociażby topory etc. 

Nadawanie ,,broni honorowej” to czasy Konsulatu czyli lata 1799-1804. W zasadzie nawet krócej bo nasz tytułowy bohater ustanowiony zostaje w roku 1802, dokładnie 19 maja, jeszcze w okresie Konsulatu. Jak wiemy z historii, Napoleon został obrany Pierwszym Konsulem, na dodatek dożywotnio, a pozostali dwaj konsulowie spełniali jedynie funkcje doradcze. Oznaczało to nic innego jak pełną dyktaturę pierwszego konsula, stan ten trwał do roku 1804, w którym Napoleon koronuje się na Cesarza Francuzów…

Ale do rzeczy!

Zniesione ordery trzeba było czymś zastąpić i zastąpiono – Orderem Narodowym Legii Honorowej, bo tak brzmi oficjalna nazwa orderu – L’Ordre national de la Légion d’honneur.

Wprowadzenie orderu jest krytykowane, bo nie tak dawno zniesiono królewskie błyskotki. Napoleon na krytykę dotycząca wprowadzenia orderu odpowiada – ,,Żołnierz potrzebuje chwały, wyróżnień, nagród !”

W hierarchii francuskiej w okresie jej ustanawiania Legia była ,,pierwszym orderem” w rozumieniu  – najważniejszym. I tak zostało do dzisiaj. Była też pierwszym orderem chrześcijańskich narodów w którym pominięto znak krzyża na rzecz gwiazdy. Jest też prekursorem wszystkich wielostopniowych orderów nowożytnych, chociaż trudno odmówić pierwszeństwa trójstopniowemu Orderowi Świętego Ludwika, na którym Legia się wzoruje, o czym poniżej. 

Na systemie Legii Honorowej oparte są do dzisiaj zarówno europejskie jak i pozaeuropejskie systemy orderowe – te wielostopniowe. Samo pierwotne założenie ustanawiało zakon w charakterze gwardii republikańskiej. Instytucję jak każdy zakon orderowy, grupującej członków szczególnie wyróżnionych zasługami. Więc uchwalono, że zakon orderowy obejmować będzie pierwotnie:

– Legionistów (Légionnaire), 

– Oficera (Officier), 

– Komendanta (Commandant) 

– Wielkiego Oficera (Grand Officier)

– zgrupowanych w ,,kohortach” terytorialnych. Kohorty miały ustalony liczbowo ,,skład” klas członkowskich. Na czele zakonu Legii Honorowej stanął oczywiście Napoleon Bonaparte jako Mistrz Legii Honorowej.

Na odznakę orderową nadszedł czas dopiero w roku – no właśnie którym?? Tutaj pierwszy zawrót głowy, na szczęście do szybkiego ,,opanowania”. Oficjalnie statut odznaki został ustanowiony w lipcu 1804 roku. W tym czasie Napoleon już od 2 miesięcy jest cesarzem Francuzów…Więc skąd wzięły się ordery z podobizną Napoleona i otokowym opisem ,,18 MAI 1802-BONAPARTE PREMIER CONSUL”?? 

Otóż nie dajmy się nabrać!! To nie jest okres rządów Napoleona I jest to okres tak zwanej II Republiki (1848)! Ale…. mamy też taki sam  z napisem Bonaparte Ier Consul…

Wkrótce o nim powiemy… omawiając chronologicznie ewolucje orderu. 

Odznaki orderowe ze względu na hierarchię podzielono na złote i srebrne (wykonane w złocie i srebrze). Czyli srebro dla grupy ..legionistów”, złoto dla pozostałych. Odznaki orderowe odzwierciedlają pierwotnie ,,typy” członków Legii. W 1805 roku następuje rozbudowanie klas orderowych o najwyższą czyli ,,wielkiego orła” Grand Aigle zamienioną przez Ludwika XVIII (restauracja Burbonów) w 1814 na ,,Wielka wstęgę”. Sam po powtórnym powrocie do władzy, w 1816 roku przemianowuje raz jeszcze klasę najwyższą na ,,Krzyż Wielki” i tak zostało do dzisiaj. Ale jesteśmy w 1805 roku, prócz klasy najwyższej następuje zmiana nazewnictwa z komendanta na komandora oraz z legionisty na kawalera. W wyniku tej ewolucji uzyskujemy obowiązujący do dzisiaj system klas orderu w tym rzecz jasna i odznaki orderowej: 

I klasa – Krzyż Wielki (Grand Croix) 

II klasa – Wielki Oficer (Grand Officier) 

III klasa – Komandor (Commandeur) 

IV klasa – Oficer (Officier) 

V klasa – Kawaler (Chevalier)

Oczywiście każda klas posiada liczbowe limity nadań, co już nieco komplikuje sytuację.

Jak się domyślamy  z przynależnością do zakonu Legii Honorowej wiązały się pewne niebagatelne profity finansowe. Ale jako ze dżentelmeni nie rozmawiają o pieniądzach to i my się skupiać na nich nie będziemy. W każdym razie kawalerowie orderu na pewno byli zadowoleni z wysokości ,,renty orderowej” 🙂

No i przejdźmy do odznak orderowych, tego co najbardziej dla nas interesujące. Odznaki- pamiętajmy pokazują sie dopiero w 1804 roku !

Inspiracją dla artystów opracowujących odznaki orderowe były ordery zlikwidowane przez Zgromadzenie Narodowe. Tak jak to zwykle bywa nie tylko z orderami, że często sięga się do starych wzorów i je kopiuje czy naśladuje. No i cóż tam zapożyczono z tych orderów?

Z orderu Świętego Ludwika zapożyczono kolor wstęgi orderowej 

Z orderu tego zapożyczono i ogólny schemat odznaki Legii Honorowej, proszę zerknąć czy nie są trochę podobne…

Oczywiście podobieństwo nie jest ,,bliźniacze”, niemniej ogólny zarys orderowy pomimo tego, że układ pięciu ramion (gwiazda) zastąpił układ krzyża. Trudno nie wysnuć wniosków, że Napoleonowi na swój sposób zależało, by nagroda była podobna do zlikwidowanego Orderu Świętego Ludwika. Stopnie też na swój sposób oparte są na stopniach Orderu Św. Ludwika, chociaż Legia ma system bardziej rozbudowany. Sam prekursor Legii powróci w mniejszej chwale w 1814 roku po to by przegrać w konkurencji z Legią Honorową i być ostatecznie zlikwidowanym w 1830 przez Ludwika Filipa I (ostatniego z Burbonów na tronie Francji).

By wybrnąć z identyfikacji musimy zacząć od ogólnego opisu.

Odznaka orderowa:

Zawieszona na czerwonej wstędze, prostej bez dodatków dla klasy V, udrapowanej rozetą w klasie IV oraz II (tylko ze w II mamy dodatkowo gwiazdę orderową), upinaną pod szyją w klasie III, oraz przez pierś wieszaną z prawego ramienia w klasie I. Tutaj widzimy pewną odmianę w odniesieniu do klas III i II innych orderów wzorowanych na Legii. Na ogół klasa II to powielenie klasy III plus gwiazda, tu jest inaczej.

Sama odznaka pomimo ewolucji przez dwa wieki jest praktycznie oparta na tym samym założeniu, o czym pisaliśmy kilka wersów wyżej mówiąc o zapożyczeniach. 

Order Narodowy Legii Honorowej w pierwotnej wersji wygląda tak jak na poniższym zdjęciu. Przedstawiam model klasy IV z okresu III Republiki, będący w moim posiadaniu.

Jest to oczywiście przykład mało chronologiczny ale wyraźny. 

Prócz opisanej wstęgi orderowej mamy samą odznakę orderową. 

Awers

Na awersie od czasu III Republiki umieszczany jest medalion z wizerunkiem Marianny” o Mariannie cokolwiek pisałem tutaj:

http://orderywojenne.pl/jak-to-prusacy-z-francuzami-wojowali-medale-pamiatkowe-wojny-1870-71/

oraz napomknę we wpisie o Medalu Wojskowym jeszcze w tym miesiącu mam nadzieję…

Oczywiście nasza ,,Marianna” nie od zawsze gościła na awersie orderu. Pierwotnie mamy wizerunek naszego Napoleona I, na przemian z Henrykiem IV (pierwszym Burbonem) o którym napomknę później. 

Ten medalion awersu jest stosunkowo zmienny co do wizerunku Napoleona. Podobnie zresztą co do profilu Henryka IV. Wizerunek Napoleona ma raz dużą głowę, raz małą, raz z wieńcem raz bez wieńca, raczej prawy profil, ale bywa i lewy, podobnie z Henrykiem IV. 

Marianna jak to kobiety, jest raczej ,,niewzruszona” prezentując prawy profil. O tym (tzn. nie o kobietach, ale o wizerunkach na orderze) pogadamy przy omawianiu poszczególnych modeli orderowych trochę później. Samo wyobrażenie odznaki ma wygląd gwiazdy. Gwiazda jest biała (emaliowana) z kuleczkami (lub bez w pierwszych typach pierwszego modelu). Sama gwiazda ma kształt ramion krzyża maltańskiego, tylko oczywiście ramion jest o jedno więcej. Ramiona gwiazdy wbudowane są w wieniec dębowo- laurowy (mam na myśli kształt liści). W modelach od III Republiki taki sam wieniec dodany jest w miejsce korony, nad gwiazdą orderową.

Rewers

Rewers analizujemy tylko ze względu na zawartość, nie napis. Napis otokowy ,,HONNEUR ET PATRIE” (honor i ojczyzna) utrzyma się przez dwa wieki do dnia dzisiejszego i tylko nieznacznie będzie się różnić w niektórych okresach i modelach. Natomiast sam wizerunek wewnątrz medalionu trochę będzie się różnił. W zasadzie mamy trzy zasadnicze ,,wzory” w różnych konfiguracjach i dodatkach

– napoleońskiego orła (często zmodyfikowanego)

-burbońskie lilie (czasami w modyfikacji)

-republikańskie flagi (trochę modyfikowane)

I to w zasadzie częściowo wyczerpuje ogólna charakterystykę orderu. Zapomnieliśmy jedynie o koronie nad orderem, która tkwiła nad nim począwszy od pierwszego imperium, aż do 1870 roku czyli początku III Republiki. Ale koronami zajmiemy się w części drugiej. To ciekawy i rozległy temat. Korona ułatwi nam klasyfikację co do okresu wykonania orderu.

Oczywiście w identyfikacji prócz korony konieczna jest również analiza wizerunków awersu i rewersu.

W przypadku naszego orderu podzielono (to znaczy faleryści francuscy podzielili) na okresy jego nadawanie, przyporządkowując do każdego okresu odpowiedni model, który może mieć wiele odmian czyli typów rzecz jasna. Same modele są proste do ,,rozpracowania” – no może nie tak od razu…

Na wstępie zdementuję dziwne wpisy o tym, że istniały modele ,,konsularne”. takie ,,kwiatki” znajduje się m.in w Wikipedii i nie tylko. Powielane to jest bez zastanowienia. Ale gdzie tkwi źródło tych informacji nie wiem. Otóż spotyka się egzemplarze z opisem Napoleona jako 1 go Konsula (zdjęcia parę akapitów wyżej) – to ordery z okresu II Republiki, powiemy o nich w drugiej części. Ten fakt historyczno-falerystyczny nie przeszkadza nabijać ludzi w butelkę na spore pieniądze przez ,,uczciwych inaczej”. 

Model  1804-1814 – okres pierwszego imperium

Jak spojrzymy na powyższą ilustrację wygrzebaną z sieci z zestawieniem typów z tego okresu, to rzuci się nam w oczy specyficzna ,,ewolucja” korony. W całej historii orderu, korona pokazuje się i znika, znowuż pokazuje i znowuż jej nie ma i nie tyczy się to wyłącznie okresu pierwszego imperium 🙂 Jest to dosyć ciekawa cecha i ułatwia nam identyfikacje okresu z jakiego pochodzi order. 

Oglądamy prawy profil jego (Napoleona rzecz jasna) głowy. W legendzie otokowej mamy ,,NAPOLEON EMP. DES FRANCAIS” , czyli Napoleon Cesarz Francuzów. Rewers przedstawia orła napoleońskiego, tez w różnych ewolucyjnych ustawieniach. i dewizę o honorze i ojczyźnie (opisana wyżej).

Przejdźmy do typów:

Typ I (1804-1806) – nie ma kulek na zakończeniach gwiazdy (z wyjątkiem klasy I), brak korony

Typ II (1806) – nie ma kulek na zakończeniach ramion gwiazdy,  obecna korona ( mała) 

Typ III (1806-1808)– kulek w dalszym ciągu nie widzimy, ale korona jest bardziej okazała, tak jak rosło ego Napoleona, rosła i korona na Legii Honorowej 😉 Tutaj klasa oficerska w złocie – pamiętamy, że tylko klasa V była w srebrze, reszta to szczere złoto!

Typ IV (1808-1813) ostatni z typów pierwszego modelu i najbardziej rozpowszechniony, pojawiają się kulki na zakończeniach ramion gwiazdy. 

Celowo nie koncentruję się na poszczególnych typach, bo po pierwsze dostęp do zdjęć jest nieco utrudniony, ze względu na rzadkość tych modeli, a przy okazji niektóre egzemplarze różnią się w zależności od zakładu grawerskiego i rzemieślnika, którzy je wykonywali. Nie wziąłem też pod uwagę różnic w gwieździe orderowej, bo po prawdzie wcale jej nie omawiałem w tej części, zostawiając sobie to na przyszłość, podobnie jak inne wyższe klasy orderowe. Zresztą kogóż z kolekcjonerów na nią stać? Ale omówimy ją w kolejnych częściach. Ta z okresu panowania Napoleona I Bonaparte wyglądała tak (dla smaczku kolekcjonerskiego..) ..

Okres powstania Legii Honorowej czyli okres panowania Napoleona I jest trudny w kwestiach falerystycznych, w ogóle w odniesieniu do Legii ,,łatwo nie jest”. Pomimo statutu orderowego, produkowano rożnego rodzaju wersje pomniejszone tzw.,,redukcje”, by wygodniej było nosić je przy mundurze czy surducie, ale to też  temat do omówienia przy kolejnych okresach funkcjonowania orderu. Order Legii honorowej wręczany był zazwyczaj 14 lipca chociaz aktualnie są to i inne święta. Jego pierwsze wręczenie zostało nawet uwiecznione na obrazie..

Późniejsze nagradzanie miało bardzo często przebieg bardziej ,,żołnierski” a mniej uroczysty, chociaz bardziej chwytający za serce, gdy Cesarz przypinał order po zakończonej bitwie.. 

I słusznie prawił Napoleon, że medali i orderów żołnierz po prostu potrzebuje…

Zatrzymaliśmy się na roku 1813, był to znamienny rok…

Poprzedzony wspaniałymi zwycięstwami Napoleona, nadszedł rok 1812, klęska kampanii rosyjskiej dała się we znaki napoleońskiej armii. 

Następuje zmierzch epoki napoleońskiej, rok 1813 to ostatnie nadania Legii Honorowej przez Napoleona Bonapartego. 

W 1814 następuje  powrót Burbonów na tron francuski po detronizacji Napoleona. 

On sam zesłany na Elbę już tworzy nowe plany zwycięskich bitew… 

Co do orderu, po objęciu tronu – Ludwik XVIII nieznacznie zmienia  jego formę, usuwając podobiznę Korsykanina, ale order jak wiemy w dalszym ciągu ma się dobrze, chociaż o wyglądzie i jego dalszej ewolucji porozmawiamy następnym razem. Napoleon powróci jeszcze na 100 dni, które nie przywrócą go na tron, ale zaowocują krótką emisją Legii Honorowej, znowu z jego wizerunkiem. 

Moja Legia Honorowa, ta z początku pogawędki o firmie Collisimo, powróciła do Francji i znowuż wysłana wreszcie dotarła w przeciągu zaledwie 3 dni  – zwykłym listem nawet nie poleconym… Czyli mniej więcej w takim czasie jakim  zajęło Napoleonowi opuszczenie Elby i dotarcie do wybrzeży francuskich…. 

Ale o moim nabytku i innych okazach z mojej kolekcji porozmawiamy w kolejnych częściach no i będzie oczywiście o Polakach uhonorowanych tym zaszczytnym orderem 🙂

Na koniec w Soplicowie, w swym ojczystym gnieździe,
Gdy gotował powstanie zginął na zajedzie.
Właśnie o jego śmierci nadeszła wiadomość
Do Warszawy w tę chwilę, gdy cesarz jegomość
Raczył mu dać za dawne czyny bohaterskie
Legiji honorowej znaki kawalerskie.

do usłyszenia !

🙂